Coğrafi işaret, belirli bir bölgeden kaynaklanan bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya diğer karakteristik özellikleri itibariyle coğrafi kaynağına atfedilebilen bir bölgeyi işaret eden sınai mülkiyet hakkıdır.
Bir ürünün üretildiği coğrafi yer sebebiyle ayırt edici hale gelmiş olması durumunda coğrafi işaret olarak tescillenip koruma altına alınabilir. Şile Bezi, Antep Baklavası örnekleri verilebilir.
Coğrafi işaretlerin menşe adı ve mahreç işareti olarak iki türü vardır.
Menşe Adı: Ürünün tüm ayırt edici özelliklerinin üretildiği yere bağlı olması ve o yer dışında bir yerde üretilmesi halinde ayırt edici özelliklerinin kaybolması anlamına gelir. Başka bir söyleyişle ürün o yerde üretilmezse hiçbir ayırt edici özelliği kalmayacaktır.
• Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürün olması;
• Tüm nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri özelliklerden kaynaklanan bir ürün olması;
• Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması
Bunlara örnek olarak Ege Pamuğu, Anzer Balı verilebilir.
Mahreç İşareti: Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleriyle bu yöre alan veya bölge ile özdeşleşmiş bir ürün olması yanında üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinde en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde üretilen ürünlerin belirleyici işaretidir. Mahreç işaretine konu ürünün özelliklerinden en az birinin o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Yine başka bir deyişle ürün başka bir yerde üretilse veya işlense dahi hala ayırt edici özelliğini koruyabilecektir.
Örnek olarak; Isparta Halısı, Siirt Battaniyesi, Maraş Dondurması verilebilir.
Mahreç işareti ve menşe adı arasındaki fark; menşe adı ile korunan ürünün ayırt edici özelliği kazanması her anlamda üretildiği yere bağlı iken mahreç işaretinde ayırt edici özelliği kazanmasında en az bir özelliğin o yöreye bağlı olması ve özellikle bu ayırt edici özelliği kazanma bakımından o bölgeyle alakalı bir süreç olmasının zorunlu olmamasıdır. Verilen örneklerden yola çıkarsak Ege Pamuğunun, Ege bölgesi dışında üretilmesi mümkün değilken Maraş Dondurması Kahramanmaraş’ta üretilen keçi sütü kullanılarak yapıldığı takdirde üretim yerine bakılmadan mahreç işareti korumasından yaralanabilir.
Kimler Başvurabilir?
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun 36 ncı maddesinde sayıldığı üzere, üretici grupları, ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler veya ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici başvuru yapma hakkına sahiptir.
Coğrafi İşaret Tescili Süreci:
1) Türk Patent Enstitüsü, kendisine yapılan coğrafi işaret başvurularını inceler. Bilgi ve belgelerinde eksik bulunan başvurulara, eksikliklerini gidermesi için 3 ay süre tanır. Süresi içinde eksiklikler giderilmezse başvuru reddedilir.
2)555 sayılı KHK koşullarını taşıyan coğrafi işaret başvurularından menşe adları Resmi Gazete ile yerel gazetede, mahreç işaretleri ise Resmi Gazete ve yerel gazetenin yanı sıra yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük gazetelerin birinde yayımlanır.
3)İtiraz süresi Resmi Gazetedeki yayım tarihinden itibaren 6 aydır. Coğrafi işaret başvurularının tescili, Resmi Gazetede yayım tarihi itibarıyla kesinleşir. Tescili kesinleşen başvuru ile ilgili tescil ücretinin 3 ay içinde ödenmesi gerekmektedir.
Kimler Yararlanır?
Coğrafi işaretler ancak şartlarını karşılayan ürünler üzerinde kullanılır. Coğrafi işaretlerden menşe adları, sicilde belirtilen coğrafi bölgede faaliyet gösteren üreticiler tarafından, sicilde belirtilen ürünlerin üzerlerinde veya ambalajlarında, bu ürünlerin sicilde gösterilen kalite, ün ve diğer özellikleri taşıması koşuluyla ticari olarak kullanılır. Mahreç işaretlerinin kullanımı için ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin sicilde belirtilen yöre, alan veya coğrafi bölge sınırları içinde yapılmış olması ve ürünün sicilde gösterilen kalite, ün ve diğer özellikleri taşıması şartı aranır.
Görüldüğü üzere coğrafi işaret diğer fikri mülkiyete konu tescillerden farklı olarak kişisel bir koruma sağlamaz. Başka bir anlatımla; coğrafi işarette tescili kimin yaptırdığı önemli değildir. Tescil edilen şartlara uyan ürünü üreten herkes bu korumadan yararlanabilir.
Coğrafi İşaret Tescilinin Sağladığı Haklar:
• Tescilli adın ününden herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımlar veya tescil kapsamındaki ürünleri andıran ya da çağrıştırabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli adın dolaylı veya dolaysız olarak ticari amaçlı kullanımı önlenir.
• Sözcük olarak gerçek coğrafi yeri ifade etmekle birlikte halkta haksız biçimde ürünün başka yer kaynaklı olduğu izlenimini bırakan kullanımı; veya korunan adın tercümesinin kullanımı; veya “stilinde”, “tarzında”, “tipinde”, “türünde”, “yöntemiyle”, “orada üretildiği biçimde” veya benzeri diğer açıklama veya terimlerle birlikte kullanımı önlenir.
• Ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında, veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede doğal veya esas nitelik ve özellikleri ile menşei konusunda yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi önlenir.
• Ürünün menşei konusunda halkı yanıltabilecek biçimde ambalajlanması veya yanılgı yaratabilecek diğer herhangi bir biçimde sunulması önlenir.